Licht in het duister

Ik denk dat ik wel minutenlang naar de documenten staarde. De notaris, dezelfde man die mij en Khadija scheidde keek me aan en stak een sigaret op. "Allah yarhamha". Zei hij. Ik keek op en knikte. Het was een week geleden dat het nieuws van Khadija mij had bereikt. De dag erna vond haar djanazaa plaats en is ze begraven in het dorp. Geruchten gingen dat ze niet kon omgaan met de scheiding en daarom zelfmoord had gepleegd, maar ik geloofde het niet. Khadija was die dag toen we samen hier waren vastberaden. Ze had spijt van alles wat ze me aandeed en gaf toe dat ze ook net als mij een pion was. Ik gunde haar alle geluk en ze bedankte me zelfs. Eerlijk waar, ik herkende Khadija niet op deze manier. Ik heb zelfs lang zitten denken op de heenweg terug dat dit de Khadija was die ik wilde. Ondanks alles wat er gebeurt was tussen ons. Het gesprek toen zorgde voor een opluchting bij haar. Net alsof ze zo lang met die last liep en het beu was om iemands marionet te zijn.

Maar wat maakt het nu uit? Ze is er niet meer. Ze moet zich zo verschrikkelijk alleen hebben gevoeld. "Ik.. dank u wel." Zei ik. De man knikte en ik stond op met de documenten in mijn handen. Het zou als goud moeten voelen deze dunne vellen ingepakt in een bruin mapje. Hoe licht het ook aanvoelde, in mijn handen leken ze loodzwaar. Buiten het gebouw keek ik om me heen en stapte uiteindelijk na wat minuten de auto binnen. Ik zou morgenochtend weer in Nederland moeten zijn. Maar ik reed richting de begraafplaats waar Khadija begraven lag. Het was zoeken naar een speld in een hooiberg. Totdat ik eindelijk aangesproken werd door een man die kennelijk werkzaam was op de begraafplaats. Ik vroeg hem of hij de naam kende en hij moest nadenken. Na wat gepeins knikte hij en liep met zijn hark voor mij uit. "Hier ligt ze." Zei hij. Ik keek naar het verse plekje. Het bezat geen steen zoals alle andere eromheen. De man gaf ik was geld en ik bedankte hem voor de moeite.

Ik ging op mijn hurken zitten en keek lang naar het graf. Met een hand streek ik door de aarde die vers en nat aanvoelde. Emotioneel werd ik niet zo snel, maar dit keer voelde ik de tranen in mijn ogen prikken. Ik schrok echter toen ik een bekende stem hoorde. "Wat doe jij hier?". Ik stond op en keek naar Hafid. Hafid was de oudste broer van Khadija. Ik kende hem van vroeger en we speelden vaak samen. "Sorry, ik eh.. kwam alleen even kijken." Zei ik. Het was natuurlijk ook best een ongemakkelijke moment gezien de situatie die zich heeft afgespeeld. "Er valt niks meer te zien Miloud. Ze is weg." Zei hij. Zijn stem klonk kalm en zacht. Ik dacht oprecht dat hij boos zou zijn en me hier ter plekke zou aanvallen. Ik vroeg immers de scheiding aan en dit is ervan gekomen. Hij had een grijze abaya aan en sandalen. Zijn huid was getint en ergens in de verte zag ik iets van Khadija. Misschien die blik, of de vorm ogen. Ik weet niet wat het was, maar ik kreeg er kippenvel van.

"Je hoeft je niet te verontschuldigen Miloud. Jij hebt je best gedaan. De verhalen zijn me bekend." Zei hij ineens. Ik keek hem aan en hij stak zijn hand op wijzend naar een bankje ver van de begraafplaats vandaan. "Het is niet goed om bij de doden over wereldse zaken te spreken." Zei hij. Ik knikte en begreep het. Nog één keer keek ik naar het graf van Khadija en liep uiteindelijk met Hafid mee naar het bankje. We zaten beiden en Hafid keek me aan. "Ik heb haar nog zo gewaarschuwd weet je dat?" Zei hij. Ik keek hem aan en wist even niet waar hij het over had. "Kom op Miloud. Sihr." Zei hij. En toen viel het stil. "Mijn moeder is geobsedeerd door haar gezin. Haar kinderen. En dat moet ook. Een moeder moet van haar kinderen houden. Net zoals wij dat later bij ons eigen kinderen zullen doen. Maar onze moeder ging te ver. Veelste ver. Mijn huwelijk is stuk gelopen door haar. Jouw huwelijk is.. tja.. dat hoef ik je niet te vertellen. Ik dacht dat je echt gelukkig was met mijn zusje en ik was zo vreselijk blij voor haar. Eindelijk, iemand van ons die naar het buitenland is gegaan en een beter leven zou leiden. Maar toen ik hoorde hoe het gebeurt was, ik zweer het je. Ik wilde mijn moeder en zusje eigenhandig vermoorden. Althans mijn zusje niet, want ze deed alles voor onze moeder." Zei Hafid.

Ik zweeg en keek naar de begraafplaats. "Het heeft nooit zo mogen eindigen." Zei ik. "Die dag toen we bij de notaris waren hadden we een.. soort van deal afgesproken. Ze stemde toe dat ze wat beter voor zichzelf zou opkomen." Zei ik. Hafid keek me aan. "Wie hou je voor de gek Miloud. Een gescheiden jongedame waarvan iedereen hier in de stad én dorp wist waarom ze gescheiden was en wat ze uitspookte.. denk je daadwerkelijk dat iemand haar nog wilde? Dat ze voor zichzelf zou opkomen?". Hafid schudde zijn hoofd. Natuurlijk niet. Ik wist heus wel dat het een moeilijke weg zou worden, maar tot zoiets in staat zijn had ik nooit geweten. "Het is een wanhoopsdaad. Ze wist dat het niet meer te redden was en dat ze geen toekomst had. Miloud, een normale vrouw die amper getrouwd is kan het te verduren krijgen als men iets ziet of hoort over haar. Je kent het hier. Mensen praten en haten. En doen er nog een schepje bovenop."

Ik knikte en keek hem aan. "Waarom was je die dag niet bij de notaris met je zusje?" Vroeg ik uit nieuwsgierigheid. "Ik wist amper dat ze die dag een afspraak had. Alles werd verzwegen voor mij. Voor ons allemaal. Als ik had geweten dat die.. hufter van je oom aanwezig zou zijn had hij daar gelegen in plaats van mijn zusje." Zei hij. Nou, hij is niet de enige dacht ik. "Hij was uit op onze erfenis." Zei ik. Het was iets waarover ik niet wilde praten. De mensen hadden blijkbaar al heel wat te vertellen hier, dus ik wilde niet nog meer wonden openen wat Khadija kon schaden. Hafid keek me aan. "Je zusje was een pion. Net als ik Hafid. Beide werden we gekoppeld door vreselijke omstandigheden en ik denk oprecht dat Khadija dacht dat ze goed bezig was om mij, haar man gelukkig te houden. Ze wilde mij niet kwijt, koste wat kost. Ze wilde niet terug naar dit leventje. Bemoeizuchtige moeder en oom. Alles doen waar ze lijnrecht tegenover stond. Weet je.. ik neem het haar amper kwalijk en diep van binnen heb ik haar allang vergeven. Ik weet namelijk dat ze het deed omdat ze oprecht van me hieldt." Zei ik. Hafid legde een hand op mijn schouder. "Ze wilde de erfenis binnenhalen op naam van Khadija. En wie weet wat er daarna met mij zou gebeuren. Allahwa3lam. Maar dat was ze niet gelukt, ik ben er te snel achter gekomen kennelijk." Zei ik. Hafid vloekte binnensmonds en stond op. "Wat ga je nu doen?". Vroeg ik aan hem. Hij zuchte en keek naar de begraafplaats. "Geld inzamelen voor haar grafsteen." Zei hij met glazige ogen. "Laat dat alsjeblieft aan mij over. Ik regel het zelf." Zei ik. "Miloud, ik heb geen geld nodig. Dat je mijn zusje vergeeft is al genoeg." Zei hij.

"Ik weet het, maar dat is het minste wat ik voor haar kan doen." Zei ik. Na wat aarzelen knikte Hafid en hoorde we door de minaret van de plaatselijke moskee het aasr gebed. "Laten we gaan bidden." Zei hij. Ik knikte en we liepen gezamenlijk naar de moskee.

Het was bijzonder. Zij aan zij liepen we al pratend naar de moskee en Hafid vertelde over Khadija. Hoe ze was toen ze klein was. Het was zo zonde en jammer. Een leven is verloren gegaan door verkeerde keuzes. Tijdens het gebed merkte ik ook dat Hafid soms een traan liet. Misschien had hij net als mij ook een schuldgevoel. Hij die zijn zusje niet beschermen kon tegen al het kwaad om haar heen en ik ook. We voelden ons beiden schuldig. Na het gebed stelde ik voor een avondmaal te organiseren in de moskee voor Khadija. Hafid was zo vreselijk dankbaar en kon bijna in tranen uit barsten. Schouder aan schouder, zij en zij liepen we de moskee uit om van alles te regelen.

Het leven kon met een vingerknip een andere wending krijgen. Die avond waren er meer als honderd mannen aanwezig. Na het gebed is er dua gedaan voor Khadija en konden de mensen aanschuiven om te eten. Een kleine sadaka waarvan ik hoopte dat Allah swt het zou accepteren. Hafid vertrok uiteindelijk naar huis na het hele gebeuren en we beloofden contact met elkaar te houden. Het contact met zijn moeder is nadat bekend was wat er gebeurt was in Nederland al slecht geweest, maar na de dood van zijn zusje wilde hij er niets meer van weten. Zijn andere broers en zussen ook.

Toen ik weer thuis aankwam in het huis knoopte ik mijn overhemd open en ging ik op de bank zitten. Voor mij stond mijn reiskoffer al klaar. Ik staarde voor me uit en liet de hele dag bezinken. En ergens heel ver.. leek ik de geur van verse msemmen te ruiken. De msemmem die Khadija zo goed en lekker kon maken. Er toverde zich een kleine glimlach om mijn lippen en van de vermoeidheid viel ik zo in slaap...